قصد داریم تا به یکی از داغ‌ترین مباحث سال ۲۰۲۱ یعنی مفهوم توکن‌های بی‌همتا بپردازیم. این توکن‌ها که تحت عنوان NFT شناخته می‌شوند، در قالب آثار هنری که در زمینه‌هایی مثل موسیقی، بازی، کلکسیون‌ها و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرند و پلتفرم‌های گوناگونی آنها را به فروش می‌رسانند. در همین راستا، می‌خواهیم در مورد حقوق قانونی هر فرد در مورد این آثار صحبت کنیم و مفهوم کپی رایت را در این بستر مورد بررسی قرار دهیم.

NFT و حقوق کاربران

NFT‌ها توکن‌های بی‌همتا هستند و این در حقیقت پدیده‌ای دیجیتال است که در طول سال جاری مورد توجه سرمایه‌گذاران و خریداران ثروتمند قرار گرفت.

به جای توضیح دادن مفهوم این توکن‌ها قصد داریم تا نقل قولی از فردی که بدون شک دانش بیشتری در مورد این زمینه دارد ذکر کنیم. لوک هیمزبِرگِن (Luke Heemsbergen)، دانشجوی دکترای دانشگاه دیکین (Deakin) در ملبورن، در وبلاگ خود دلیل و هدف فروش چند میلیون دلاری توکن‌های بی‌همتا را اینگونه توضیح می‌دهد:

NFT‌ها گواهی‌های دیجیتالی هستند که ادعای مالکیت فرد را نسبت به یک دارایی تایید کرده و به او اجازه می‌دهند تا این دارایی را انتقال داده و یا به فروش برساند. امنیت این گواهی‌ها، درست شبیه به بیت‌کوین و سایر رمزارز‌ها، توسط تکنولوژی بلاک‌چین تامین می‌شود. برخلاف بیت‌کوین‌، NFT‌ها در تعریف با عنوان «غیرقابل تعویض» شناخته می‌شوند بنابراین، به عنوان زنجیره‌های منحصربه‌فردی از حق مالکیت پیاده‌سازی می‌شوند تا روند حرکت یک دارایی را دنبال کنند. توکن‌های بی‌همتا به صورتی طراحی شده‌اند تا ادعای مالکیت بر یک دارایی را به چهارچوب منحصر‌به‌فردی محدود کرده و نشان دهند. این درست همان نقطه‌ای است که در آن شاهد عجیب و غریب شدن مسائل هستیم؛ معمولا NFT‌ها برای تصاحب حق مالکیت یک دارایی دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گیرند و بدون وجود آن، این دارایی‌ها قابل کپی کردن، قابل الصاق کردن و قابل اشتراک‌گذاری هستند. از این قبیل دارایی‌ها به فیلم‌ها، عکس‌ها (در قالب JPEG) و یا سایر فایل‌های دیجیتال می‌توانیم اشاره کنیم.

NFT‌ها را می‌توان در ازای مبالغ کلانی (معمولا با استفاده از رمزارز‌ها) خرید و فروش کرد. از جمله این قبیل مثال‌ها به نمونه توکن ساخته شده توسط هنرمند آثار دیجیتال یعنی مایک وینکِلمن (Mike Winklemann) که با تخلص بیپِل (Beeple) شناخته می‌شود می‌توان اشاره کرد. او این اثر را در اوایل ماه مارس (اواسط اسفند ۱۳۹۹) از طریق مرکز مزایده کریستی (Christie)، با قیمت ۶۹ میلیون دلار به یکی از خریداران ناشناس فروخت.

این آثار تنها به صورت دیجیتال وجود دارند اما برخلاف اکثر تصاویر دیجیتال نمی‌توانیم آنها را تکثیر کنیم زیرا دارای امضای دیجیتال منحصر به خود هستند. با وجود تمام این تفاسیر باید بدانیم که اثری شبیه به یک NFT دیگر، بدون شک قابل تولید است. طرفداران بسکتبال می‌توانند لحظات به یاد ماندنی از بازی‌های NBA را در قالب توکن‌های غیرقابل تعویض خریداری کنند. این در حقیقت دارایی قابل ذخیره‌ای است که قابل معامله و فروش است، حتی با وجود اینکه ممکن است همان ویدئو کلیپ در یوتیوب (Youtube) به صورت رایگان قابل مشاهده باشد. تفاوت در اینجاست که ویدئویی که هوادار بسکتبال فرضی ما خریداری کرده است به صورت منحصر‌به‌فرد بوده و قابل شناسایی برای همگان است. به عقیده من این مثال به این صورت است که هرکسی می‌تواند اثر باغ هنرمند مونه در گیورنی (Monet’s Artist’s Garden at Giverny) را در یکی از مجله‌های هنری و یا حتی در اینترنت مشاهده کند اما تنها نسخه اصلی این اثر در موزه اورسی (Orsay) پاریس قرار دارد. در اینجا مسئله اصلی، بحث مالکیت اثر است.

NFT را می‌توان از هر چیز قابل دیجیتالی شدن ساخت مثل تصاویر، متون (مثل اولین توییت جَک دورسی، مدیرعامل توییتر)، ویدئو‌، موزیک و غیره. یک توکن بی‌همتا درست مثل لاله هلندی معروف، محصولی کمیاب و ارزشمند به حساب می‌آید. دلیل ارزش داشتن اینگونه آثار این است که قرار است فردی در ازای داشتن حق مالکیت آن پول پرداخت کند و انتظار این را نیز دارد که در آینده بتواند آن را به فرد دیگری که مایل به پرداخت پول بیشتری در قبال آن اثر است، بفروشد.

کپی رایت یا حق مالکیت انحصاری چیست؟

کنگره باید دارای قدرت ارتقای روند پیشرفت علم و هنرهای کارآمد، از طریق تامین امنیت حقوقی صاحبان اثر و مخترعان در قبال دستاورهای کتبی و کشفیاتشان باشد. – قانون اساسی ایالات متحده آمریکا

قانون کپی رایت آمریکا حمایت از آثار اصیل تالیفی مثل عکس‌ها، تابلوهای هنری، نقاشی‌ها و آثار گرافیکی کامپیوتری را تضمین می‌کند. مولفان دستاورهای اصیل این‌چنینی حق دارند تا کپی آثار خود را بسازند و به فروش برسانند و آثار مشتق شده‌ای از کار خود را ایجاد کنند و یا حتی اثر خود را به مرحله اجرایی رسانده و در منظر عموم نمایش دهند. این حقوق انحصاری مشمول محدودیت زمانی می‌شوند و عموما بعد از ۷۰ سال پس از مرگ خالق اثر و یا ۹۵ سال پس از انتشار منقضی می‌شوند.

اداره کپی رایت آمریکا امور ثبت حق کپی رایت و ضبط نقل و انتقالات آن را مدیریت می‌کند. به محض اینکه شما تصویری را در قالب ملموسی بر روی کاغذ، بوم و یا به صورت فایل کامپیوتری پدید بیاورید، فرایند حفاظت از حق کپی رایت آغاز می‌شود. البته لازم به ذکر است که حتما باید حقوق کپی رایت خود را به صورت کامل به ثبت رسانده باشید تا این مصونیت برای شما نیز اجرا شود.

به ثبت رساندن یا در اصطلاح نام‌نویسی در روند کپی رایت این حق را به خالق اثر می‌دهد تا در صورت نیاز به ثبت شکایات، طرف دعوی خود را در دادگاه فدرال احظار کند. برخورداری از حقوق وکیل مدافع و خسارات قانونی ناشی از نقض کپی رایت، تنها شامل افرادی می‌شود که حقوق انحصاری اثر خود را در ایالات متحده به ثبت رسانده‌اند. سایر خدماتی که در قبال نقض کپی رایت ارائه می‌شوند عبارتند از حکم و یا دستور منع برای جلوگیری از نقض بیشتر این حقوق، و یا جبران خسارات مالی. – سازمان اعمال قانون کپی رایت، جاستیا (Justia) سال ۲۰۱۸

شما می‌توانید درخواست‌نامه خود را به صورت یک فایل و از طریق خدمات آنلاین به وب‌سایت کپی‌رایت آمریکا ایمیل کنید و یا درخواست‌نامه کاغذی خود را ارسال کنید. پس از اعطای خدمات حفاظتی و طی شدن روند تایید، اداره کپی رایت گواهی ثبت را برای فرد درخواست‌کننده صادر می‌کند.

آیا خدمات کپی رایت شامل NFT نیز می‌شوند؟

بلاک‌چین‌ها به صورت باز هستند و دفاترکل توزیع آنها نیز برای تمامی افرادی که به اینترنت متصل هستند از هر مکانی قابل دسترسی است. در حال حاضر ارگان و یا قانونی با عنوان کپی رایت جهانی وجود ندارد که به عنوان مثال به صورت خودکار از نوشته‌های یک نویسنده در سراسر جهان حفاظت کند. حفاظت در برابر استفاده غیرمجاز در یک کشور خاص به قوانین ملی آن کشور بستگی دارد.

آمریکا عضو بسیاری از معاهده‌ها و پیمان‌نامه‌هایی است که بر روی کپی رایت تاثیر دارند. سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) مسئولیت مدیریت پیمان‌نامه بِرن (Berne) را برای حمایت از آثار ادبی و هنری از بین سایر معاهده‌ها بر عهده دارد. پیمان‌نامه برن طرح کلی وجود حق کپی رایت در هنگام شکل‌گیری اثر را معرفی می‌کند و عدم وجود نیاز به ثبت آن اثر را توضیح می‌دهد. همچنین وجود الزامی را به رسمیت می‌شناسد که بدین صورت است: باید کشورها قوانین کپی رایتی که توسط شهروندان سایر معاهده‌ها رعایت می‌شوند را به رسمیت بشناسند.

در رابطه با پروژه‌های NFT به صورت اختصاصی نیز باید گفت که در صورت عدم توافق صریح بین هنرمند خالق اثر و فرد کلکسیونر، عموما محافظت کامل کپی رایت شامل حال اثر خلق شده و خود فرد هنرمند می‌شود. در اکثر مواقع، پروژه‌های مبتنی بر بلاک‌چین به صراحت اعلام می‌کنند که حقوق مرتبط با حفاظت کپی رایت را به خریداران خود منتقل می‌کنند یا خیر.

به عنوان مثال می‌توان به Dapper Labs اشاره کرده که خالق و به ثبت‌رسانندگان لحظات به یادماندنی برتر NBA هستند. Dapper Labs استفاده از لحظات خریداری شده در راستای استفاده برای تبلیغات، بازاریابی و یا فروش هرگونه محصولات و خدمات شخص ثالث را محدود کرده است. CryptoKitties نیز استفاده از Cryptokitty‌های خریداری شده در راستای تبلیغات را تنها با شرایط خاص آزاد گذاشته است. این شرایط شامل تبلیغات با درآمد حداکثر ۱۰۰,۰۰۰ دلار به صورت سالیانه می‌شود. Bastard GAN Punks نیز به صراحت به تمامی افرادی که آثار Bastard GAN Punk را در کیف پول خود نگهداری می‌کنند اعلام کرده است که از حفاظت حوزه کپی رایت برخوردار هستند. این بدین معناست که صاحبان Bastard GAN Punk می‌توانند هرکاری که می‌خواهند با NFT خود انجام دهند و از حمایت قانون برخودار شوند.

Larva Labs LLC، یک شرکت نرم‌افزاری مستقر در نیویورک، مجوز ویژه CryptoPunk را برای هولدرهای خود تصویب کرد. بر اساس این مجوز تمامی هولدر‌های CryptoPunk فعلی در سراسر جهان، دارای مجوز غیرقابل انتقال برای بازتولید، به نمایش‌گذاری، انتقال و توزیع تصاویر کریپتوپانک‌های خود در انواع رسانه‌ها هستند. حقوق اختصاصی نیز شامل حق چاپ CryptoPunk در رسانه‌های فیزیکی در قالب لباس می‌شود. این مجوز برای استفاده غیرتجاری از کریپتوپانک و ساخت بازار دیجیتال برای کریپتوپانک‌ها به صورت غیرانحصاری است. با توجه به اینکه توکن‌های غیرقابل تعویض در محدوده خاکستری قانونی قرار دارند، اکثر متخصصان قانونی معتقدند که Larva Labs تا حد زیادی از حقوق مالکیت فکری در بستر CryptoPunk‌ها برخوردار است.

Larva Labs با صدور اعلامیه قانون کپی رایت هزاره دیجیتال (DMCA) و درخواست حذف یک CryptoPhunks که یک پروژه NFT محکوم به کپی برداری از حقوق مالکیت فکری Larva Labs بود، بحث قابل توجهی را در فضای توکن‌های غیرقابل تعویض به راه انداخت. اعلامیه حذف DMCA ابزاری برای دارندگان کپی رایت است تا در صورت نقض حقوق این افراد توسط کارهایی که به وسیله کاربران دیگر آپلود می‌شوند، بتوانند آن کار را از وب‌سایت و یا بازار مورد نظر حذف کنند. اعلامیه DMCA و روند حذف اثر، Copyright Allicance 2021. در نتیجه فرایند شکل گرفته توسط Larva Labs، اثر کپی‌برداری شده از OpenSea حذف شد و چیزی هم نصیب افرادی که CryptoPhunk خریداری کرده بودند نشد.

اخیرا جامعه کپی رایت چین (CSC)، یکی از موسسه‌های عمومی و مبتنی بر دولت که زیر نظر اداره ملی کپی رایت چین فعالیت دارد، زنجیره کپی رایت چین را راه‌اندازی کرد. این بلاک‌چین تنها با هدف مستندسازی دارایی‌های با گواه اثبات دیجیتال و صدور اعلامیه‌هایی برای حذف محصولات قاچاق و در راستای کمک به دادگاه‌ها برای حل و فصل دعاوی مربوط به ادعای حقوق مالکیت کپی رایت ساخته شده است. در حال حاضر معادل چنین بلاک‌چینی در آمریکا وجود ندارد.

آیا تغییر در توکن شامل حق کپی راست می‌شود؟

رعایت صحیح اصول، به تقویت دفاع مورد نیاز احتمالی در برابر نقض کپی رایت منجر می‌شود. دادگاه‌ها چندین عامل برای ارزیابی «منصفانه بودن» موارد استفاده خاص را مورد بررسی قرار می‌دهند. یکی از این عوامل این است که آیا استفاده از مفاد اصلی به صورت «قابل تغییر» بوده است یا خیر. استفاده قابل تغییر، در حقیقت اثر دارای کپی رایت اصلی را مورد استفاده قرار می‌دهد و ظاهر و یا ماهیت آن را به درجه بالایی می‌رساند. این روند تا آنجا ادامه پیدا می کند که چنین کاربردی دیگر تحت عنوان نقض‌کننده کپی رایت شناخته نمی‌شود.

دادگاه در راستای اطمینان حاصل کردن از صحیح بودن طی شدن اصول منصفانه، دو سوال را مطرح می‌کند. اول اینکه آیا مطالب مورد استفاده از اثر اصلی با افزودن معنا و تعاریف جدید تحول یافته است؟ دوم اینکه آیا با تولید محتوای اطلاعاتی جدید، محتوای زیبایی شناسی جدید و یا محتوای بینشی جدید ارزش و درکی به اثر اصلی افزوده شده یا خیر؟

علاوه بر این، دادگاه‌ها به اصول مقادیر اندک خلاقیت (Modicum of Creativity) اعتقاد دارند. براساس این اصول، برای اینکه یک اثر تحت عنوان اثر اصیل به حساب بیاید باید محصولی مستقل از نظر خلق شدن باشد و حداقل نمایش‌دهنده مقدار کمی از خلاقیت باشد.

در رابطه با موضوع CryptoPhunks‌، ما با مورد بنیادینی از نقض کپی رایت مواجه هستیم. تنها کاری که CryptoPhunks با تصویر اصلی CryptoPunks انجام داده بود، چرخاندن آن به صورت افقی بود. در سنجیدن سوالاتی که تا به اینجا مطرح شد، اداره کپی رایت به این نتیجه رسید که این اثر به اندازه کافی تغییریافته نیست و بر همین اساس هم اختاریه DMCA را صادر کرده و روند حذف صورت گرفت.

از سوی دیگر، Bastard GAN Punks با تمرین دادن یک شبکه متضاد تولیدی (GAN) شکل گرفت. روند آموزش این GAN به صورت برجسته در وب‌سایت Bastard GAN Punks توضیح داده شده است و بدین شرح است:

من در راستای رسیدن به نسخه دوم BGANPUNKS همه خصوصیت‌های CryptoPunks را به صورت جزئی بررسی کردم و نسخه‌های کپی متقابل جنسیتی که تنها برای یک جنس بودند را نیز مورد بررسی قرار دادم (BGANPUNKS خاص هستند!) و آنها را در پوشه‌های مختلفی دسته‌بندی کردم (مو/سر، چشم‌ها، عینک‌ها، دودها و غیره). سپس اسکریپتی برای ایجاد تمامی ترکیب‌های ممکن نوشتم. همچنین، قابلیت تصادفی تعیین رنگ پوست و لوازم جانبی (زینتی) یا همان اکسسوری را به همراه چند ویژگی انتخابی که خودم کشیده بودم را نیز به آن افزودم.

از سمت چپ، NFT متعلق به CryptoPunks‌، در بخش وسط اثر CryptoPhunks را میبینیم که حذف شد، سپس اثر متعلق به BGANPUNKS که نوآوری در آن مشهود است.

این فرایند پرزحمت در نهایت نتیجه‌بخش بود زیرا تلاش‌های توسعه‌دهندگان تا حدی بالاتر و حتی فراتر از استانداردهای فعلی پیش رفت و موجب برآورده شدن انتظارات هر دو حیطه آزمایشی شامل تغییر یافتن اثر و حاوی خلاقیت اندک بودن شد.

Bastard GAN Punks در حال پدید آوردن نوآوری‌های بیشتری در این فضا هستند و اخیرا اعلامیه‌ای در مورد یک قرارداد هوشمند با عنوان YOURBASTARDYOURCALL را منتشر کردند. این قرارداد هوشمند به هولدرها اجازه می‌دهد تا مجوز خود را تنظیم کرده و در متادیتای توکن‌های غیرقابل تعویض خود قرار دهند، این روند تا حد زیادی شبیه به ثبت کپی رایت است. هولدرها می‌توانند فراداده مورد نظری که شخص و یا DAO اجازه استفاده از NFT‌ برای اهداف خاص و یا عمومی را از آن طریق دارند مشخص کنند. تنها راه قفل کردن متن نوشته شده در این قرارداد ارسال آن به کیف پولی است که هیچ کسی مالک آن نیست.

این اقدامات از حفظ ارزش و پیشرفت پروژه‌های تغییریافته‌ای مثل Bastard GAN Punks در بازار اطمینان حاصل می‌کنند.

دلیل اهمیت داشتن این موضوعات در کپی رایت NFT‌ها

NFT‌ها در حال تغییر دادن ارزش داده از طریق مشارکت داشتن در امور مالی غیرمتمرکز هستند. ماهیت یک توکن غیرقابل تعویض در حقیقت واحد داده ذخیره شده در بلاک‌چینی است که یک دارایی دیجیتال را به عنوان یک ماهیت منحصربه‌فرد و به تبع آن، غیرقابل تعویض تایید می‌کند.

جدا از وثیقه‌سازی و تضمین دارایی‌هایتان، پروژه‌هایی مثل Axie Infinity در حال تغییر ارزش داده‌ها با ساخت اقتصاد رمان‌های مجازی مبتنی توکن‌های غیرقابل تعویض هستند. برنامه درآمد داشتن از بازی مبتنی بر NFT که بر روی شبکه اتریوم ساخته شده است سیستم توکن‌های دوگانه‌ای را معرفی می‌کند که به بازیکنان اجازه می‌دهد تا توکن‌های AXS و SLP را از طریق Breeding یا همان زاد و ولد، پرورش و مبارزه با هیولاهای NFT خود به دست بیاورند. درآمد متوسط حاصل شده توسط یک بازیکن، از حداقل دستمزد کشورهای مختلف در سراسر آسیا بیشتر است و این همان نقطه‌ای است که Axie توانسته جایگاه قدرتمندی در آن کسب کند.

Aavegotchi‌، یک بازی مبتنی بر دارایی‌های رمزارز قابل ذخیره مجهز به دیفای‌، در ابتدا بر روی شبکه اتریوم راه‌اندازی شده بود اما از زمانی که به پلتفرم لایه دوم Polygon مهاجرت کرد به موفقیت‌هایی هم سطح با Axie Infinity دست یافت. ترکیبی از توکن‌های غیرقابل تعویض و امور مالی غیرمتمرکز به بازیکنان این امکان را می دهد تا بتوانند NFT‌های خود را در کنار کسب درآمد منفعل حاصل از سود توکن‌های به دست آمده، استیک کنند.

در این بستر، ارزش NFT بر اساس سطح کمیاب بودن آن تعیین می‌شود. بازیکنان می‌توانند با مشارکت کردن در فعالیت‌های گوناگون از قبیل بازی‌ها و روند حاکمیتی که آیتم‌های قابل پوشیدن یا البسه NFT‌های درون بازی را دراپ (عرضه) می‌کند، میزان کمیاب بودن دارایی‌های خود را افزایش دهند. Aavegotchi‌های نادر نه تنها ارزش ثانویه بالاتری دارند، بلکه به Aavegotchi این امکان را می‌دهند تا عملکرد بهتری در مینی‌گیم‌ها یا بازی‌های کوچک داشته باشد و بازیکنان بتوانند از این طریق توکن‌های بیشتری را به عنوان پاداش دریافت کنند.

اگر هر یک از این پروژه‌ها در معرض خطر نقض حقوق کپی رایت و یا نقض حقوق آثار تولید شده قرار بگیرند، تمام ارزش هولد شده و حقیقی درون بازار را از دست می‌دهند. این امر می‌تواند ضربه محلکی برای این اقتصادهای نوظهور به حساب بیاید.

سخن پایانی

امروزه اقدامات حفاظتی حوزه حقوق املاک فکری به هولدرهای این آثار و هنرمندان فعال در این زمینه امکانات عدیده‌ای را عرضه کرده است. هدف این فضا توسعه یافتن بیشتر و هماهنگ شدن با اقتصاد مبتنی بر وب ۳ است. وجود بستری ایمن و منصفانه در زمینه توکن‌های غیرقابل تعویض یکی از نیازمندی‌هایی است که باید از دنیای سنتی به فضای دیجیتال گام می‌نهاد و می‌دانیم که NFT‌ها بستر مهمی را برای بخش‌هایی مثل گیمینگ، موسیقی، تولید محتوای آنلاین و آفلاین و غیره فراهم کرده‌اند و لزوم حفظ ایمنی این حیطه نوظهور از واجب‌ترین موضوعات مطرح در دنیای مبتنی بر بلاک‌چین است.